درخت امید

اینگمار برگمان در زندگی نامه اش فانوس خیال نوشته است: "سینما، اگر از فیلم مستند بگذریم، رویاست. از این رو به چشم من تارکوفسکی بزرگترین است. در اتاق رویاها چه راحت گام بر می دارد... تمام عمرم آرزوی ورود به اتاق هایی را داشتم که او چنان طبیعی در آن ها راه می رود. تنها در مواردی انگشت شمار به آن اتاق ها راه یافتم، اما تمامی تلاش های آگاهانه ی من به شکستی یاس آور پایان یافتند..."

آشنایی کمی با برگمان فقید کافی‌ست که ارزش جملات فوق و جایگاه تارکوفسکی در سینما را دریابیم. نکته‌ی جالب توجه آن که هیچ‌گاه ملاقاتی بین این دو روی نداد حتی در مدتی که تارکوفسکی در سوئد مشغول ساختنِ ایثار بود...

تارکوفسکی پیش از آنکه یک مولف سینمایی باشد، یک ادیب بود. گذشته از تاثیر مستقیم و غیر مستقیم شعرهای پدر، او خود آنچنان در ادبیات کلاسیک روسیه غرق بود که فیلم نامه‌هایش همگی زبانی استوار دارند. تا آنجا که فیلم نامه‌ای بر اساس ابله داستایفسکی نیز نوشت که هیچ گاه به فیلم بدل نشد.

شاعرانگی تارکوفسکی در سینما از کودکی ایوان آغاز و پس از پنج فیلم به ایثار ختم می شود. کودکی ایوان اینگونه آغاز می شود: (پسرک در حال دیدن رویایی در خواب)، نمای بسته از ایوان به همراه درخت، دوربین به آرامی بالا آمده، لحظاتی بعد باز هم درخت و ایوان در فاصله ای دورتر... صحنه ی پایانی ایثار: پسربچه ی لال به خواستِ پدر (که در همین حین به تیمارستان برده می‌شود)، دو سطلِ پُر آب را به نزدیکی تنه‌ی درخت خشکی می‌برد. سپس در زیر درخت دراز کشیده آخرین شعر تارکوفسکی را به زبان می آورد:

"در آغاز کلمه بود"¹

Ivan's Childhood - director: Andrei Tarkovsky

Sacrifice - director: Andrei Tarkovsky

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1- برگرفته از انجیل یوحنا (باب اول، آیه‌ی اول):
"در ابتدا کلمه بود و کلمه نزد خدا بود و کلمه خدا بود."

پی‌دانلود: قطعه پایانی ایثار (Bach - Matthaus passion - Erbarme dich, mein Gott)